مرحله اول عملیات «والفجر ۴» چگونه انجام شد؟

گروه حماسه و جهاد دفاع‌پرس: جمهوری اسلامی ایران در دوران هشت‌سال دفاع مقدس، سه استراتژی یا راهبرد نظامی را در دستور کار خود قرار داد. بر این اساس بهره‌گیری از «راهبرد نظامی تدافعی» موجب شد تا جلوی پیشروی دشمن بعثی در خاک کشورمان گرفته شود و براساس «راهبرد نظامی تهاجمی» نیز بخش‌های زیادی از سرزمین‌های اشغال‌شده کشورمان، از چنگال ارتش بعث عراق خارج شد. همچنین جمهوری اسلامی ایران با بهره‌گیری از راهبرد «تنبیه متجاوز» در پی آن برآمد تا رژیم بعث عراق را از اقدام متجاوزانه‌اش پشیمان کند.

سلسله عملیات‌های «والفجر» که با احتساب عملیات «والفجر مقدماتی» در ۱۱ عملیات انجام شد، از جمله عملیات‌هایی است که در راستای اجرای «راهبرد تنبیه متجاوز» اجرا شد؛ یعنی ما با اجرای این عملیات‌ها توانستیم، با نفوذ به سرزمین‌های عراق، به دشمن بعثی ضرباتی را وارد کنیم که در رأس این ضربات می‌توان به فتح شهر «فاو» و بستن راه ارتباطی عراق به خلیج‌فارس، در عملیات «والفجر ۸» اشاره کرد.

عملیات «والفجر ۴»

عملیات «والفجر ۴» نیز همان‌گونه که از عنوان آن مشخص است، یکی از این سلسله عملیات‌هاست که ۲۰ روز بعد از عملیات «والفجر ۳» یعنی ۲۸ مهر سال ۱۳۶۲، در منطقه «پنجوین»، با رمز مبارک «یاالله، یاالله، یاالله» و با هدف اتصال ارتفاعات «سورن» به «سور کوه» آغاز شد؛ چراکه در صورت متصل شدن این ارتفاعات، خط دفاعی جبهه خودی در منطقه «دشت شیلر» کوتاه و همچنین راه ضدانقلاب محور «دشت شیلر» مسدود شده و شهر «مریوان» نیز از دید و تیر دشمن خارج می‌شد.

علاوه بر این، شهر «پنجوین» و پادگان آن و پادگان «گرمک» به تصرف رزمندگان اسلام درآمده و نیرو‌های بعثی منهدم می‌شدند و سرانجام مقدمات انجام عملیات در استان «سلیمانیه» عراق فراهم می‌شد.

ارتفاعات «سون»، «سور کوه» و «کانی‌مانگا» از ارتفاعات مهم منطقه «پنجوین» بودند که دهانه «دشت شیلر» را تشکیل می‌دهند؛ همچنین «زله» نیز ارتفاع دیگر منطقه است که به شهر پنجوین مشرف است. این درحالی است که ارتش بعث عراق شهر «پنجوین» را در طول جنگ تحمیلی به منطقه‌ای نظامی تبدیل کرده و این شهر خالی از سکنه شده بود؛ اما دشمن بعثی با آگاهی از قصد رزمندگان برای حمله به این شهر، بخش عمده‌ای از آن را منهدم کرد.

اهداف عملیات «والفجر ۴» بر اساس اولویت اجرا

قرارگاه مقدم حمزه، عملیات «والفجر ۴» را بر اساس اولویت اجرا و تصرف اهداف، در سه بخش دسته‌بندی کرده بود:

الف) ارتفاعات «لری»، «کنگرک»، «گرمک»، «مارو»، «خلوزه ۱» و «خلوزه ۲»، «براله»، «سربراله» و ارتفاعات «پنجوین».
ب) ارتفاعات «کانی مانگا».
ج) ارتفاعات «سورن».

بر این اساس، طبق طرح مانور، قرار بود اهداف «الف» در مرحله اول، اهداف «ب» در مرحله دوم و اهـداف «ج» در مرحله سوم عملیات تصرف شوند.

چگونگی سازماندهی نیرو‌ها در عملیات «والفجر ۴»

سازماندهی نیرو‌ها برای دستیابی به سه هدف ذکر شده در عملیات «والفجر ۴»، به این صورت بود:

قرارگاه تاکتیکی حمزه ۱ شامل: لشکر ۱۴ امام حسین (ع) از سپاه و تیپ ۲ لشکر ۲۱ حمزه از ارتش برای تصرف ارتفاعات پنجوین در محور مریوان.

قرارگاه تاکتیکی حمزه ۲ شامل: تیپ ۴۴ قمربنی‌هاشم (ع) از سپاه

قرارگاه تاکتیکی حمزه ۳ شامل: لشکر ۸ نجف، لشکر ۳۱ عاشورا هر دو از سپاه و تیپ ۲ لشکر ۲۸ کردستان از ارتش با هدف تصرف ارتفاعات لری، کنگرک، گرمک در محور بانه در مرحله اول و تصرف ارتفاعات کانی مانگا در مرحله دوم.

قرارگاه تاکتیکی حمزه ۴ شامل: لشکر ۲۵ کربلا از سپاه و تیپ ۱ لشکر ۲۸ کردستان که به‌کارگیری آن‌ها بنا به وضعیت عملیات اعلام شده بود.

مرحله اول عملیات «والفجر ۴»

گام محکم رزمندگان در شب اول عملیات

دقایق اولیه بامداد ۲۸ مهر سال ۱۳۶۲، عملیات «والفجر ۴» در منطقه عمومی «شیلر» از ۲ محور «بانه» و «مریوان» آغاز شد. در محور «بانه»، «قرارگاه تاکتیکی حمزه ۳» با به‌کارگیری نیروهای لشکر ۸ نجف اشرف به‌همراه لشکر ۳۱ عاشورا و تیپ ۲ لشکر ۲۸ کردستان، مأموریت داشت تا ارتفاعات مهم «لری»، «گرمک» و «کنگرک» را به تصرف درآورند.

در محور «مریوان» نیز «قرارگاه تاکتیکی حمزه ۲» با به‌کارگیری تیپ ۴۴ قمربنی‌هاشم (ع) به‌همراه تیپ ۳ لشکر ۲۱ حمزه و با هدف تصرف ارتفاعات «مارو»، «براله»، «سربراله»، «هفت توانان»، «خلوزه ۱» و «خلوزه ۲» وارد عمل شد.

یگان‌های عمل‌کننده در محور «بانه» (قرارگاه تاکتیکی حمزه ۳) علاوه‌بر تصرف ارتفاع بلند و حساس «لری»، با وجود مقاومت دشمن، موفق شد که تنگه بین «گرمک» و «کنگرک» را تصرف کنند. آن‌ها همچنین توانستند با پیشروی به سمت جنوب ارتفاع «کنگرک»، ارتفاع «شیخ حسن» و قرارگاه تیپ ۴۲۸ ارتش بعث عراق را نیز تصرف کرده و معاون این تیپ را به اسارت درآورند و ضمن پاکسازی مناطق و ارتفاعات تصرف‌شده، آن‌ها را در همه نقاط مورد نظر الحاق کنند.

از سویی دیگر، در محور «مریوان» با آن‌که نیرو‌های عمل‌کننده (قرارگاه تاکتیکی حمزه ۲) در ساعات اولیه ارتفاع «خلوزه» را به تصرف درآوردند؛ ولی پیشروی آن‌ها در ارتفاعات دیگر به کندی صورت گرفت. در ادامه نیرو‌های قرارگاه تاکتیکی حمزه ۲ قله اصلی «هفت‌توانان» و یکی از قله‌های «خلوزه ۲» را تصرف کردند؛ ولی نیرو‌های عراقی بخشی از «خلوزه ۲» و «هفت‌توانان» را بازپس‌گرفتند و این وضعیت تا پایان شب ادامه یافت.

نیرو‌های دشمن پس از روشنایی هوا، با چهار گردان پیاده و یک گردان تانک و پشتیبانی چندین بالگرد، به قصد بازپس‌گیری ارتفاعات «لری» و «کنگرک» علیه مواضع لشکر ۸ نجف اشرف پاتک زدند؛ اما با مقاومت رزمندگان ایرانی مجبور به عقب‌نشینی شدند. دشمن در این پاتک، تلفات و خسارت‌های فراوانی را متحمل شد و سه بالگرد آن نیز سقوط کرد؛ سرنشین یکی از این بالگرد‌ها فرمانده یک گردان پیاده بود که پس از سقوط بالگرد، زخمی شد و به اسارت رزمندگان ایرانی درآمد.

دستاورد‌های رزمندگان ایرانی در شب اول عملیات «والفجر ۴» به‌خصوص در محور «بانه»، قاطع و چشمگیر بود. با وجود آگاهی نسبی دشمن از اجرای عملیات، یگان‌های عمل‌کننده در این محور به تمامی اهداف خود دست یافتند. تصرف ارتفاع «لرى» به‌لحاظ موقعیت خاص جغرافیایی و نظامی آن و همچنین ارتفاعات «کنگرک» و «گرمک» و در ادامه ارتفاع «شیخ حسن» و پادگان واقع در دامنه این ارتفاع، گام محکمی بود که رزمندگان ایرانی در اولین شب عملیات «والفجر ۴» برداشتند.

اسارت ۲۰۰ تن از نیرو‌های بعثی در شب دوم عملیات

در شب دوم عملیات، لشکر ۱۴ امام حسین (ع)، لشکر ۲۵ کربلا و تیپ ۱ لشکر ۲۸ کردستان در محور «مریوان» برای تکمیل دستاورد‌های شب قبل وارد عمل شدند. مأموریت لشکر ۱۴ امام حسین (ع) در گام اول تصرف ارتفاعات «شهدا»، «سه‌درختی»، «تخم‌مرغی» و «هرگنه» و در گام دوم تصرف ارتفاعات حساس و مهم «زله» (سنگ معدن و کله‌قندی) بود؛ دلیل حساسیت این ارتفاعات این بود که از یک سو بر شهر «پنجوین» تسلط کامل داشت و از سوی دیگر، بخش غربی آن بر جاده آسفالت پنجوین - نالپاریز و تنگه مهم «روکان» که بین این ارتفاع و «کانی‌مانگا» واقع شده بود، تسلط دید و تیر داشت.

در همین حال، «قرارگاه تاکتیکی حمزه ۴» هم تصرف ارتفاع «سربراله»، «براله» و بخش باقیمانده «هفت‌توانان»، «خلوزه ۲» و الحاق در جناح راست لشکر ۸ نجف اشرف را برعهده داشت. نیرو‌های لشکر ۱۴ امام حسین (ع) با آن‌که به‌طور غیرمنتظره‌ای به موانع و انواع سیم‌خاردار‌ها برخورد کردند، توانستند به اهداف خود دست یابند؛ ولی مقاومت دشمن در ارتفاع حدفاصل ایـن ۲ یگان (لشکر ۱۴ امام حسین و لشکر ۲۵ کربلا) مانع تثبیت کامل عملیات و الحاق آن‌ها بود.

همزمان با اجرای عملیات «والفجر ۴»، نیرو‌های عراقی پاتک سنگینی را برای بازپس‌گیری ارتفاع «لری» انجام دادند؛ اما با مقاومت نیرو‌های خودی، این پاتک ناموفق ماند و علاوه‌بر تحمیل تلفات سنگین به نیرو‌های بعثی، ۲۰۰ تن از آن‌ها نیز به اسارت رزمندگان اسلام درآمدند.

در پی تصرف بخشی از ارتفاعات شرق پنجوین، فرماندهی عملیات تصمیم گرفت تا لشکر ۱۴ امام حسین (ع) را برای تصرف ارتفاعات «زله» (کله‌قندی و سنگ معدن) و یال «سیدمصطفی» و همچنین لشکر ۴۱ ثارالله (ع) را برای تصرف بخش دیگری از ارتفاعات شرق پنجوین و غرب هرگنه (ارتفاعات ۱۵۳۰ و ۱۴۷۰) به‌کار گیرد.

در ضمن به «قرارگاه تاکتیکی حمزه ۴» (لشکر ۲۵ کربلا و تیپ ۱ لشکر ۲۸ کردستان) نیز مأموریت داده شد تا برای تصرف اهداف نیمه‌تمام شب گذشته خود؛ یعنی ارتفاع «خلوزه ۲» و باقیمانده «هفت‌توانان» اقدام کند. این یگان‌ها در تاریخ ۱۳۶۲/۷/۳۰ با حدود سه ساعت تأخیر، کار خود را شروع کردند. لشکر ۱۴ امام حسین (ع) به‌علت برخی حوادث از جمله واژگونی خودروی حامل نیرو‌های شناسایی و راهنما و پیامد‌های ناشی از نبود افراد راهنما، دیر وارد عمل شد و به‌دلیل ناآشنایی گردان‌های عمل‌کننده به منطقه، نتوانست به اهداف خود دست یابد.

رزمندگان لشکر ۴۱ ثارالله (ع) نیز که سمت راست لشکر ۱۴ امام حسین (ع) عمل می‌کردند، با وجود تصرف برخی از اهداف از جمله ارتفاع ۱۵۳۰، به‌علت آن‌که جناح چپ آن‌ها خالی بود و نیرو‌های دشمن از ۲ طرف، آن‌ها را تحت فشار قرار می‌دادند، همانند نیرو‌های لشکر ۱۴ امام حسین (ع) به عقب بازگشتند و «قرارگاه تاکتیکی حمزه ۴» نیز با وجود کسب پیروزی‌های نسبی در ساعات اولیه، نتوانست به موقعیتی مناسب دست یابد و با تحمل تلفاتی، ناچار به عقب‌نشینی شد.

در شب بعد، نیرو‌های قرارگاه تاکتیکی حمزه ۲ (تیپ ۴۴ قمربنی‌هاشم (ع) و تیپ ۳ لشکر ۲۸ کردستان) مناطق و ارتفاعات بین ۲ محور «بانه» و «مریوان» را پاکسازی کردند. دشمن با احساس خطر از به محاصره افتادن نیرو‌های خود در ارتفاع «هفت‌توانان»، آن‌ها را به عقب فراخواند و بدین‌ترتیب اتصال بین ۲ محور «بانه» و «مریوان» برقرار شد. با الحاق این ۲ محور، مرحله اول عملیات «والفجر ۴» پایان یافته اعلام شد. البته همه اهداف پیش‌بینی شده در مرحله اول محقق نشد و ارتفاع «خلوزه ۲» و ارتفاعات مشرف به پنجوین همچون «زله» و «پنجوین» در دست دشمن باقی ماند.

منبع: روزشمار جنگ ایران و عراق (مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه)

انتهای پیام/ 113